Cái Thiện - Hành Trình Kiếm Tìm Tự Ngã Chân Chính

Thiện là gì? Người đời thường cho rằng giúp đỡ người khác lúc khó khăn, đồng cảm với người khác khi hoạn nạn, chia sẻ với người khác lúc gian nan, ấy là thiện. Nhưng đó có phải là thiện chân chính, hay đó chỉ là cách để con người đạt được cảm xúc thoả mãn, hân hoan, hạnh phúc nhất thời.

Theo Nishida Kitaro, thì thiện là việc phát huy một cách mạnh mẽ nhất cá tính của bản thân. Bởi đạo đức là thứ không thể truy cầu được ở bên ngoài mà chỉ có thể kiếm tìm trong chính bản thân ta. Raffaello Santin và Michelangelo dẫu lựa chọn những chủ đề tương tự nhau trong các bức hoạ, nhưng họ đều thể hiện được cá tính riêng của mình trong mỗi bức hoạ... Đó là thiện.

“Cái thiện của mỗi cá nhân mới là quan trọng nhất, bởi nó là nền tảng cho mọi thứ thiện trên đời. Vĩ nhân chân chính vốn không phải vì sự nghiệp vĩ đại do ông ta gây dựng nên khiến ông ta trở nên vĩ đại, mà là vì ông phát huy được cá tính mạnh mẽ nhất. Lên núi cao rồi hô lên một tiếng, thanh âm sẽ vang vọng bốn phương, đó không phải vì âm thanh lớn, mà là vì chỗ đứng cao. Tôi cho rằng người có thể phát huy trọn vẹn đặc điểm riêng của mình sẽ càng trở nên vĩ đại hơn nhiều, so với người quên đi bản phận của mình để luôn chạy đôn chạy đáo vì người khác.

...

...Tôi cho rằng thực tại phải là nguyên dạng hiện thực, cái gọi là thế giới vật chất chẳng qua cũng là tư duy hiện thực đó mà ra. Giờ đây tôi còn có thể nhớ về khung cảnh những ngày tháng tôi học ở trường Cao đẳng, vừa tản bộ trên con đường lớn ở thành phố Kanazawa vừa chìm đắm trầm tư suy nghĩ giống như thế. Suy nghĩ vào thời điểm đó có thể cấu thành nên nền tảng của cuốn sách Cái thiện. Khi tôi viết sách này, vốn không hề nghĩ rằng trải qua thời gian dài như thế mà vẫn có nhiều người đọc, cũng như chưa từng nghĩ tới chuyện tôi còn có thể sống được lâu đến vậy để có thể đọc lại bản tái bản. Do đó, ngồi trước cuốn sách này, bất giác cảm thấy con đường đời gập ghềnh khúc khuỷu biết chừng nào.”

Tháng Mười năm 1936 (năm Chiêu Hòa thứ 11)

Nishida Kitarō

Đây là tác phẩm triết học đầu tiên ở Nhật Bản có sự dung hòa triết thuyết phương Đông và phương Tây. Cái thiện không chỉ giới thiệu và khái lược về triết học phương Tây một cách đơn thuần, mà nó đã khai phá và đưa ra lời giải đáp duy nhất cho các câu hỏi như thực tại chân chính là gì, thiện là gì, thế nào là hành vi thiện, con người ta nên kiếm tìm sự an lòng trên phương diện tôn giáo ở đâu? Và những kiến giải đó của Nishida cũng nhằm mục đích đánh thức tư duy của các nhà tư tưởng đời sau và trở thành tiền đề để hình thành tư tưởng của chính bản thân ông sau này. Với ý nghĩa đó, Cái thiện có một vị trí lớn lao trong lịch sử triết học Nhật Bản. Nó không chỉ có giá trị về mặt lịch sử, mà ngay trong thời hiện đại nó cũng không hề mất đi ý nghĩa khi sự suy ngẫm này của ông đã tạo ra sự đối đầu triệt để với triết học phương Tây.