Đẹp Và Buồn (Nobel Văn Chương 1968)

Khi nói về văn chương Kawabata Yasunari, trong đầu tôi luôn hiện lên hai chữ "đẹp" và "buồn". Đó là tên cuốn tiểu thuyết cuối cùng mà Kawabata viết. Nó cũng gói trọn quan niệm thẩm mỹ và diện mạo văn chương ông.

Rõ ràng, cái hay của "Đẹp và buồn" (và thực tế là ở cả các tiểu thuyết khác của Kawabata) không nằm ở cốt truyện. Qua mỗi chương truyện, điểm nhìn lại thay đổi theo các nhân vật để từ đó bộc lộ những tâm tư tình cảm giúp người đọc nhận diện. Có vậy thôi mà tôi không thể nào dứt ra được cuốn sách, thậm chí, đọc xong rồi mà cũng không review vì cảm thấy nó “đẹp và buồn” quá mức...

Cái đẹp trong “Đẹp và buồn” hiện hữu ở cả thiên nhiên và con người Nhật Bản. Ta có thể dễ dàng nhận ra niềm say mê đặc biệt của tác giả khi ông ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên tinh khôi, thuần khiết. Những vẻ đẹp nhìn thấy qua thị giác nhiều đến nỗi tôi phải dùng hai chữ “đắm chìm”. Nhưng chưa hết, trong tiểu thuyết này, Kawabata còn miêu tả cái đẹp được cảm nhận qua thính giác nữa. Đó chính là cái đẹp của tiếng chuông giao thừa mà nhân vật trung tâm của truyện- nhà văn già Oki đã phải lặn lội về lại khung trời hai mươi năm trước để thưởng lãm và hồi tưởng...

Cái đẹp còn đến từ dung nhan mỹ miều quá sức tưởng tượng của các nhân vật nữ như Otoko và Keiko. (Lạy chúa, tôi là phái nữ mà cũng không khỏi cảm thấy rùng mình trước vẻ đẹp hình ảnh núm vú nhân vật Keiko mà Kawabata đặc tả qua con mắt Oki)...

Nhưng một nỗi buồn dịu nhẹ mà sâu lắng cứ ẩn hiện, giăng mắc và dàn trải trong toàn bộ tác phẩm của Kawabata. Nó đến từ những mối tình bất thành của các nhân vật khi họ là những tâm hồn nhạy cảm không nguôi ý thức về nỗi đau của mình trong hiện tại. Nó ám ảnh và đeo đẳng cả cuộc đời họ...

Kawabata đã chiêm nghiệm cái đẹp và buồn từ ngoại cảnh đến tâm khảm nhân vật một cách tinh tế và vô cùng sâu sắc. Phải chăng vì thế mà người ta gọi ông là “người lữ khách u sầu đi tìm cái đẹp”?

Với cốt truyện chung là người đàn ông truy tìm và gặp gỡ cái đẹp ấy, người đọc dễ có cảm tưởng rằng các tác phẩm của Kawabata, ít nhiều, đều nhẹ nhàng và lý tưởng. Nhưng khi đi sâu phân tích các tình tiết, ta nhận ra, tiểu thuyết của ông vô cùng u ám và nặng nề, vì nó chạm tới những ngóc ngách sâu thẳm và tuyệt vọng nhất trong tâm lý con người. Đặc biệt, ở Đẹp và buồn Kawabata còn đẩy mọi cảm xúc đến mức độ cực đoan, khi ghen tuông trong tình yêu quyện lẫn với thù hận để trở thành một màn báo thù ngoạn mục.

Ở tiểu thuyết này, có lẽ lần đầu tiên độc giả bắt gặp một nhân vật nữ của Kawabata mà lại dữ dội như Keiko. Cô đẹp và quyết liệt, tàn nhẫn và đầy thao thúng. Cô yêu cô giáo của mình, và tình yêu lẫn lòng ghen là cơn cớ khiến cô tìm mọi cách đứng sau giật dây rối cuộc đời. Không chỉ xoáy sâu vào lòng hờn ghen, Kawabata còn khéo léo khai thác những khía cạnh cảm xúc khác mà các nhân vật của ông đều phải trải qua, nào những căm hận và ám ảnh, nào những cô đơn và day dứt, nào những mất mát và tổn thương…

Có lẽ nền văn hóa giống nhau nên ta có thể hiểu đc: Những người phụ nữ này nghĩ gì? Đối với họ, cái gì mới là quan trọng, khi sự ngoại tình của chồng họ có thể nhẫn nhịn coi như không? Ngoài sự thủy chung và cống hiến hết cho gia đình của người phụ nữ Á Đông, tôi còn cảm nhận được cái chất “Nhật” trong những nhân vật ấy. Thầm lặng, không biểu hiện ra cảm xúc, nhưng trong lòng họ bao nhiêu sóng gió tâm sự, chồng họ có bao giờ hiểu được?
“Đẹp và buồn” là một câu chuyện xuyên thế hệ, những ân oán từ đời trước chuyển sang đời này, cứ như thế mãi không chấm dứt. Cái khiến mình ngạc nhiên là trong truyện của Kawabata, những nhân vật ấy đón nhận những sự hằn thù, ân oán đó như thể nó là một lẽ hết sức tự nhiên trong đời sống. Cái cách miêu tả nhẹ như mây mà sao đau đớn dữ dội hơn sóng biển rất nhiều.
Điều làm mình nhớ nhất không phải là Keiko – chiếm hữu, đam mê và nồng nàn, mà là Otoko – người đàn bà lại mang cái tên có nghĩa là “đàn ông”. Nàng mang nặng một mối tình thuở 16 với Oki mà không yêu ai khác, sau đó đem gửi gắm tình cảm của mình vào cô học trò Keiko. Thế nhưng, như lời tác giả đã viết, nàng yêu Oki, hay yêu bản thân mình và mối tình của mình năm 16 tuổi? Giữ lấy tình yêu ấy, phải chăng là để níu kéo tuổi 16? Nàng yêu Oki, yêu mẹ, yêu đứa con chết yểu, yêu Keiko, hay nàng yêu chính nàng?
Tất cả, chẳng có câu trả lời. Tất cả, đều thật đẹp và buồn – mặt hồ phẳng lặng, lòng người dậy sóng, tiếng chuông chùa cuối năm, những phiến đá vô tri nhưng lại khiến người ta phải chóng mặt nhức đầu.
Tác phẩm nhẹ nhàng nhưng thấm sâu từng cung bậc cảm xúc!