Chuyện Ngõ Nghèo (Giải Sách Hay 2018 - Văn Học)

Văn của cụ Khánh vẫn mang nét châm biếm rất đặc trưng của Việt Nam, những ẩn dụ và so sánh đậm tính... ngõ nghèo. Mà văn chương Murakami in đậm hình ảnh những con mèo, thì cuốn sách của Nguyễn Xuân Khánh in đậm hình bóng lũ lợn!
Thế rồi, đến sau đó, tôi lại nghĩ về Animal Farm của George Orwell. Ô hô. Hai cuốn sách đều có lợn hóa người và người hóa lợn. Những con lợn rất người và những kiếp người rất lợn.
Cuốn sách này bóc tách nhiều ngóc ngách xã hội của một cuộc đổi mới, của một cuộc thay da đổi thịt, xã hội thay đổi con người thay đổi tư tưởng thay đổi, loạn ẩu, cuồng điên. Cuốn sách đi sâu vào tâm tưởng con người, phân tách những góc cạnh của nó, những chiều sâu trong suy nghĩ, những dục vọng, những mưu đồ.
Và quan trọng nhất, cuốn sách nói về lợn, mọi mặt của nuôi lợn và thịt lợn.
Rất thú vị.

Chuyện ngõ nghèo,” cuốn tiểu thuyết được viết từ năm 1981-82 của Nguyễn Xuân Khánh, chỉ sáu năm sau Ngày Thống Nhất, là một nỗ lực tuyệt vọng của nhà văn để làm chứng nhân cho lịch sử Việt Nam trong giai đoạn hậu chiến nơi hiện thực cuộc sống dần xóa lịm đi lý tưởng cộng sản, nơi con người bị khốn cùng vì cái đói và sự kìm cặp về tư tưởng.Nguyễn Xuân Khánh đã sáng tạo ra một kiểu tự sự song trùng khi dần dần khai thác những nét giống nhau đến ngạc nhiên giữa hai thế giới mà Hoàng lạc vào: cái đời sống dưới sự chỉ đạo của Đảng kia chính là đời sống bị nhỏ nước mắt quỷ cho triệt nỗi buồn ở Cực Thiên Thai, cuộc nói chuyện giữa A1 và Hoàng vị khách du lịch tương tự cuộc tranh luận chuyện giữa Hoàng nuôi lợn đời thực ở Hà Nội với ông cảnh sát an ninh ở ngôi chùa, cô Hồ Ly người tình của Hoàng, chẳng mấy chốc mà biến thành cô Mi của Cực Thiên Thai. Xã hội Hoàng sống Hà Nội chính là một phản địa đáng: những mê sảng kia dần dần áp lên cái hiện thực nghèo túng, và hiện thực thành huyền ảo, mộng cũng như thực mà thực cũng như mộng. Đỉnh cao của “Chuyện ngõ nghèo” là ở cái kết thúc khi nhân vật Tám, bạn của Hoàng, trong chính giấc mơ của mình, hội ngộ với Hoàng cũng trong mơ, bị tẩy não biến thành khỉ thật ở ngoài đời.

Nguyễn Xuân Khánh, rất dũng cảm và liều lĩnh, khi vào thời điểm cách đây hơn 30 năm, đã dám viết về những đề tài cấm kỵ mà cho đến thời điểm hiện tại, một số chuyện vẫn còn rất thời sự: những trang viết về an ninh thẩm vấn đe nạt người trí thức; những bắt bớ vô tội vạ những kẻ bất đồng chính kiến; những kiểm duyệt thẳng tay của chính quyền với sách vở dám nói thẳng sự thật. Tiểu thuyết của ông chính là kẻ đọc lời ai điếu cho nền văn học minh họa nơi người nghệ sĩ dám nghĩ và nói thật, nói khác đi với đường lối chỉ đạo.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm mạnh kể trên, “Chuyện ngõ nghèo” có những hạn chế, cụ thể nhất là về kỹ thuật viết. Tác phẩm của những người bất đồng chính kiến, hơn cả thường xuyên, rơi vào những lối mòn, luẩn quẩn trong những mô típ cũ khi dùng văn chương để đấu tranh lại, để vạch mặt và thách thức quyền lực của chính quyền. Vẫn chia làm hai thế lực địch thì xấu, tha hóa, ham hố vật chất, còn ta thì tốt, khai phóng, trân trọng tự do và các giá trị tinh thần, nhân vật Hoàng cùng Tám, cùng Lân, Vinh không thể phiến diện và một chiều hơn. “Chuyện ngõ nghèo,” gia nhập vào dòng văn học đặc sản của văn chương các nước cộng sản: văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa sáng tạo dưới sự chỉ đạo của Đảng còn văn học bất đồng chính kiến thì chăm chăm tố cáo tội ác của Đảng để chống lại sự lãnh đạo của Đảng.Đây là một cuốn sa1xch hay và rất ý nghĩa.