Cuộc Đời Ngoài Cửa (Sách đoạt giải Tiểu thuyết Việt Nam Hội Nhà Văn)

Trong vai một người viết tiểu thuyết, Nguyễn Danh Lam hẳn là mẫu nhà văn không thích, thậm chí rất dị ứng, việc cưng nựng chiều chuộng các nhân vật của mình. Từ những “Bến vô thường”, “Giữa vòng vây trần gian”, đến “Giữa dòng chảy lạc”, đã là thế. Và rồi đến cuốn tiểu thuyết mới nhất này, vẫn là thế. Nguyễn Danh Lam không thèm hạ cố ban cho nhân vật một danh tính rõ ràng. Cũng rất hiếm khi nhà văn gắn cho họ những nét phẩm chất tính cách hoặc những năng lực cá nhân trên mức trung bình. Đã vậy, anh lại hay đẩy các nhân vật vào những cảnh huống trớ trêu, những trạng thái sinh tồn nếu không bi đát thì cũng dở khóc dở cười.

Điều, vừa quan trọng lại vừa oái oăm, là ở chỗ: trong những cảnh huống những trạng thái ấy, các nhân vật của Nguyễn Danh Lam luôn có một sự tự nhận thức, thường trực và đầy ám ảnh, về cái bất túc và bất lực của mình… Ở cuốn tiểu thuyết mới nhất này, Nguyễn Danh Lam cho nhân vật chính “lên đường”, làm một chuyến du lịch bụi cùng với cô con gái cả ngày chỉ biết dán mắt vào chơi game trên điện thoại di động và luôn miệng kêu than. Sau lưng họ, là một gia đình rạn nứt. Trước mặt họ, là những khúc rẽ bất ngờ, những đứt gãy nhân sinh còn tồi tệ hơn gấp bội. Nguyễn Danh Lam đã kể những chuyện ấy, một cách bình thản và đầy tiết chế.

Cuộc đời ngoài cửa là câu chuyện của ông giáo đã có mấy mươi năm đứng trên bục giảng, nhưng một ngày, ông quyết định bỏ dạy. Tại sao? Sự việc hai cậu học trò đâm nhau chết đã khiến ông bàng hoàng; cùng lúc đời sống hôn nhân lại trục trặc đã đẩy ông đến quyết định đó. Ông tâm sự với bạn: “Cũng buồn. Bằng tuổi này rồi, coi như lại lẫm đẫm tập đi. Cả đời, ngoài việc đứng trên bục giảng, dạy học trò, làm mấy bài thơ, tao chẳng có bất kỳ kỹ năng sống nào khác” (tr.17). Sau khi nghỉ dạy, ông thực hiện một chuyến đi xa. Hay tin, cô con gái suốt ngày chỉ dán mắt chơi game trên điện thoại di động, nhoay nhoáy với cả đống tin nhắn cũng đòi đi theo: “Ba muốn đi để có một đời sống khác, để gột rửa quá khứ, để học lại đời mình… như ba đã nói. Vì vậy, con cũng muốn đi để làm mọi điều như ba”.Cuộc đời ngoài cửa là một cuốn tiểu thuyết lôi cuốn, mở ra nhiều vấn đề của hiện thực. Ít ra, khoảng cách giữa hai thế hệ không phải là hố thẳm, nếu con người hiện đại - như nhân vật của Nguyễn Danh Lam, được trang bị nhiều hơn về kỹ năng sống để có thể chấp nhận mọi tình huống trong cuộc đời. Điều nhà văn cảnh báo khiến người đọc khép trang sách vẫn còn ngẫm ngợi…