Thương Hoài Ngàn Năm

Thương hoài ngàn năm của Võ Phiến được Bút Nghiên in lần đầu năm 1962, đến năm 1971 cuốn sách được in lần thứ tư do Trí Đăng xuất bản. Số lần tái bản này cho thấy sức hấp dẫn, sự quan tâm của độc giả đối với một nhà văn quan trọng của miền Nam thời kỳ đó. Tác phẩm gồm có ba truyện, không thấy ghi thuộc thể loại gì, điều khá lạ lùng so với một nhà văn rất có ý thức về văn học và đã từng biên soạn công trình Tiểu thuyết hiện đại (1963) như Võ Phiến. Trong ba truyện, ngoài Viết thư buổi trưa chỉ dài 21 trang, còn hai truyện Thương hoài ngàn năm và Đến khi ma chết đều dài hơn 50 trang, tính ra còn dài hơn cả Truyện thầy Lazarô Phiền (1887) của Nguyễn Trọng Quản, Hoàng Tố Anh hàm oan (1910) của Trần Chánh Chiếu, Phan Yên ngoại sử - Tiết phụ gian truân (1910) của Trương Duy Toản mà nhiều người cho là các tiểu thuyết hiện đại đầu tiên của Việt Nam.

Thương hoài ngàn năm được viết trong giai đoạn rất sôi nổi của sự nghiệp văn chương Võ Phiến với hàng loạt sáng tác từ tập truyện ngắn, tiểu thuyết, tạp bút. Ông cũng nghiên cứu các trào lưu văn nghệ mới ở phương Tây và dịch khá nhiều tác phẩm hiện đại. Các tác phẩm của Võ Phiến trong giai đoạn này là những trái chín trong phong cách sáng tác của ông. Ông đi sâu quan sát con người một cách thật tinh tế, cả diện mạo bề ngoài lẫn chiều sâu tâm hồn. Đọc ông, ta thấy hình như mỗi nhân vật đều được lột trần đến tận cùng, từ ánh mắt, dáng đi thật riêng biệt, sống động cho đến những cảm xúc, tâm tình sâu thẳm trong con người họ, dù cho đó là người dân quê hay trí thức, thị dân, vì thế không phải ngẫu nhiên khi ông được mệnh danh là người chuyên “chẻ sợi tóc ra làm tư”.

Cả ba truyện trong Thương hoài ngàn năm đều viết về những con người bình thường ở làng quê lẫn ở thành thị, nói họ là những người tầm thường cũng không sai, nhưng đời sống bên trong của họ qua ngòi bút của Võ Phiến không yên ổn chút nào, vẫn đặt ra những vấn đề muôn thuở của con người, của thời đại.

Truyện Thương hoài ngàn năm viết về gia đình ông Nghĩa, giữ chức “đoàn thập”, theo Võ Phiến đó là “một chức tước còn nhỏ hơn trùm xóm, không có quyền lợi gì”, “chỉ ‘chịu trách nhiệm’ suông về mười người dân vậy thôi”. Ông có bốn cô con gái, nhưng ba cô đầu không phải là con ruột của ông mà là con của vợ ông với lý trưởng làng An Quý. Ba cô đều sống khá bản năng. Cô Hồng năm mười tám tuổi thì chửa hoang. Cô Hoàng sau khi người chồng giáo viên mắc bệnh thương hàn thì thông dâm với người trai cày của cha mình, bị chồng cắt tóc, “cô đâm liều, giao du thân mật với rất nhiều người con trai”. Còn cô Thanh cũng không thua kém hai cô chị. Qua đời sống tình dục của ba cô gái này, có thể thấy một chút gì đó của phân tâm học trong ngòi bút của Võ Phiến.