Truyền Thống Việt Nam Qua Thử Thách 1920-1945

"Vào đầu thập niên 1920, giới trí thức trẻ của Việt Nam đua nhau truy tầm kiến thức như bị bùa. Kiến thức được coi là vũ khí bất khả chiến bại của họ để giành lại độc lập, tự do và văn minh. Tuy nhiên, hai mươi năm sau, nhiều trí thức nhận ra rằng những ý tưởng mới mẻ có thể thúc đẩy hoặc cản trở sự thay đổi; chúng có thể đem đến các hệ quả mong muốn hoặc ngoài ý muốn, hữu dụng hoặc vô dụng. Chẳng có mấy ý tưởng tự thân vốn đã tốt hay xấu, và những ý tưởng còn nguyên vẹn như mường tượng ban đầu thậm chí còn ít hơn thế. Cố gắng nhồi nhét những ý tưởng đúng đắn vào những điều kiện lịch sử sai lầm có thể đưa đến thảm họa, song thủ thế chờ thời có thể cũng nguy hại chẳng kém gì. Điều cần làm là khéo léo kết hợp giữa cứu cánh và phương tiện, chiến lược và hoàn cảnh, công thức có ý thức và hành động tự phát. Chính cuộc truy tầm này mang lại cho câu chuyện của chúng ta tầm quan trọng vượt ra khỏi thời kỳ đó, thậm chí vượt cả phạm vi Việt Nam."

TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM QUA THỬ THÁCH 1920-1945 là công trình khảo cứu công phu về lịch sử tri thức Việt Nam trong một giai đoạn sôi nổi trước Cách mạng tháng Tám. Tác phẩm mở đầu bằng những tình tiết xoay quanh phiên tòa xử Phan Bội Châu và tang lễ Phan Châu Trinh. Giữa hai mốc sự kiện đó cho đến thời điểm trước Cách mạng, đã có những chuyển biến sâu sắc trong nhãn quan tri thức và cấu trúc xã hội. Những nhóm mới hình thành. Những quan hệ cũ tan rã. Bậc sĩ phu cao niên chán chường khi thấy các mô hình truyền thống phải chịu thất thế trước văn minh Tây phương. Giới trí thức trẻ Tây học loay hoay và phân vân giữa đường lối đấu tranh hay hợp tác. Lớp người mang tư tưởng cách mạng đang trui rèn năng lực lãnh đạo qua kinh nghiệm lao tù. Dù có quan điểm khác nhau, tất cả họ đều ít nhiều cảm nhận được Việt Nam đang ở giao lộ lịch sử. David Marr cho rằng chúng ta không thể hiểu được Cách mạng tháng Tám hoặc sự kiện Điện Biên Phủ nếu không nhìn lại những thay đổi trong giai đoạn đó.